Koszty notarialne
W zależności od rodzaju dokonywanej czynności notarialnej, strony mogą być zobowiązane ponieść różne koszty notarialne, takie jak:
1. Wynagrodzenie dla notariusza za dokonanie czynności (tzw. taksa notarialna), której maksymalna wysokość jest regulowana przez prawo i zależy od rodzaju dokonywanej czynności. Jest ono powiększane o naliczony podatek od towarów i usług w wysokości 23%.
2. Dodatkowe opłaty za wydanie wypisów aktu notarialnego. Ich wysokość reguluje prawo. Wymaga ono niekiedy sporządzenia dodatkowych wypisów, przekazywanych przez notariusza różnym organom (np. naczelnikowi urzędu skarbowego lub staroście).
3. Opłata sądowa za złożenie wniosku do sądu wieczystoksięgowego, której wysokość również określa prawo. Strona płaci ją notariuszowi, który przekazuje opłatę na rachunek właściwego sądu.
4. Podatki, których płatnikiem jest notariusz, takie jak podatek od czynności cywilnoprawnych lub podatek od spadków i darowizn. Ich wysokość wynika z przepisów prawa. Strona płaci podatek notariuszowi, który przekazuje otrzymaną sumę na rachunek urzędu skarbowego.
Z niektórymi czynnościami mogą być związane wszystkie wymienione koszty notarialne (np. sprzedaż nieruchomości na rynku wtórnym). Innych mogą dotyczyć jedynie koszty związane z wynagrodzeniem notariusza z uwagi na brak związku z księgami wieczystymi i wymienionymi wyżej podatkami (np. pełnomocnictwo).
Koszty notarialne obejmują m.in. taksę notarialną czyli wynagrodzenie dla notariusza za dokonanie czynności notarialnej. Przepisy regulujące maksymalną wysokość taksy notarialnej znajdują się w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej. Notariusz nie może naliczyć wynagrodzenia wyższego niż przewidziano w tej regulacji. Może jednak naliczyć wynagrodzenie niższe. Jego wysokość jest ustalana indywidualnie w konkretnej sprawie, z uwzględnieniem stopnia jej skomplikowania. W przypadku umów dotyczących nieruchomości maksymalna wysokość taksy notarialnej wynosi najczęściej 1 010 zł + 0,4% od nadwyżki powyżej 60 000 zł, przy czym za większość umów dotyczących lokali mieszkalnych pobiera się tylko połowę tej sumy. Na przykład, przy sprzedaży lub darowiźnie lokalu mieszkalnego za 400 000 zł maksymalna wysokość taksy notarialnej to 1 185 zł.
Maksymalna taksa za niektóre czynności notarialne określona jest ryczałtowo, np. za umowę majątkową małżeńską – 400 zł; za testament – od 50 do 200 zł; za sporządzenie protokołu i aktu poświadczenia dziedziczenia – od 150 do 200 zł; za złożenie wniosku do sądu wieczystoksięgowego – 200 zł. Każda suma powiększana jest o 23% podatku od towarów i usług.
Zgodnie z art. 89 § 1 ustawy z 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie, strony czynności notarialnej odpowiadają solidarnie za wynagrodzenie należne notariuszowi. Strony mogą zgodnie ustalić, która z nich ponosi koszty wynagrodzenia notariusza. Inne koszty notarialne mogą obciążać inne osoby (np. podatek obciąża nabywcę, a w opłata sądowa od wpisu do księgi wieczystej osobę, na rzecz której następuje wpis).
Dodatkowe koszty notarialne, obok taksy notarialnej, stanowią opłaty za sporządzenie wypisu aktu notarialnego. Stawka wynosi 6 zł za każdą rozpoczętą stronę. Suma opłaty za wypisy zależy zatem od długości aktu notarialnego oraz liczby wydanych wypisów. Na przykład, zwykłe pełnomocnictwo ogólne może mieć 2 strony, a jego wypis zostanie wydany wyłącznie pełnomocnikowi, co dałoby sumę 12 zł, powiększoną o 23% podatku od towarów i usług. Z kolei umowa sprzedaży nieruchomości może liczyć, na przykład, 8 stron, a wypisy wydaje się nie tylko sprzedawcy i kupującemu, lecz również są one doręczane kilku organom państwowym – w tej sytuacji suma opłat za wypisy może wynosić 288 zł, powiększone o 23% podatku od towarów i usług.
Dodatkowym koszty notarialne stanowią opłaty za wniosek do sądu wieczystoksięgowego. W przypadku czynności dotyczących nieruchomości notariusz składa wniosek do sądu wieczystoksięgowego w imieniu strony wnioskującej o wpis. Może nią być np. nabywca nieruchomości. Jest on wówczas zobowiązany uiścić u notariusza opłatę sądową za ten wniosek. Jej wysokość regulują art. 42–48 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Suma ta zależy od rodzaju wniosku i podstawy wpisu. Na przykład, opłata za wpis nabywcy do księgi wieczystej jako właściciela wynosi najczęściej 200 zł. Niezależnie od tego, notariusz pobiera wynagrodzenie za złożenie wniosku wieczystoksięgowego w maksymalnego wysokości 200 zł (powiększonych o podatek od towarów i usług).
Niezależnie od tego, że strony ponoszą koszty notarialne, mogą być dodatkowo obciążone podatkiem. Czynności podlegające podatkowi od czynności cywilnoprawnych oraz stawki tego podatku są uregulowane w ustawie z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych. Są to, między innymi, umowy sprzedaży, dożywocia, działu spadku, zniesienia współwłasności oraz umowy i statuty spółek. Obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy nieruchomości, a w przypadku spółki – na samej spółce. Stawka podatku wynosi najczęściej 2% od wartości rynkowej zbywanej nieruchomości, a w przypadku umowy spółki – 0,5% od wartości wkładów lub kapitału zakładowego. Na przykład, nabywca mieszkania wartego 400 000 zł na podstawie umowy sprzedaży zawartej z osobą, która nie prowadzi w tym zakresie działalności gospodarczej, powinien zapłacić podatek od czynności cywilnoprawnych w kwocie 8 000 zł.
Podatek jest płacony u notariusza. Czynności niewymienione w powyższej ustawie nie podlegają podatkowi (np. umowa przedwstępna, umowa majątkowa małżeńska, ustanowienie fundacji rodzinnej, pełnomocnictwo). Nie podlegają też podatkowi od czynności cywilnoprawnych umowy, które są objęte podatkiem od towarów i usług (np. kupno mieszkania od dewelopera).
Niezależnie od tego, że strony ponoszą koszty notarialne, mogą być dodatkowo obciążone podatkiem. Czynności podlegające podatkowi od spadków i darowizn oraz stawki tego podatku są uregulowane w ustawie z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn. Podatek ten obciąża, między innymi, osobę nabywającą prawa majątkowe z tytułu dziedziczenia, zapisu, darowizny, nieodpłatnego zniesienia współwłasności lub nieodpłatnej służebności. Zwalnia się jednak od tego podatku osoby nabywające prawa w obrębie tzw. zerowej grupy podatkowej czyli należące do najbliższej rodziny. Chodzi o nabycie przez małżonka, dzieci, wnuki, dalszych zstępnych, rodziców, dziadków, dalszych wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę. Na przykład, darowizna nieruchomości na rzecz jednej z tych osób nie podlega opodatkowaniu; podobnie jak dziedziczenie przez jedną z nich (np. po rodzicach, dziadkach lub rodzeństwu). W opisanych sytuacjach nie ma obowiązku zapłaty podatku pod warunkiem dokonania zgłoszenia do naczelnika urzędu skarbowego.
Nabycie prawa, np. w drodze darowizny lub dziedziczenia, przez pozostałe osoby podlega podatkowi od spadków i darowizn. Jego stawka zależy od stopnia pokrewieństwa lub powinowactwa. Na przykład, darowizna na rzecz osoby zupełnie obcej, dotycząca mieszkania wartego 400 000 zł, podlega podatkowi w kwocie 77 603 zł. Podatek od spadków i darowizn uiszcza się u notariusza. Podatkowi temu nie podlega nabycie praw przez osobę prawną – może ono być opodatkowane w inny sposób, a w szczególności podatkiem dochodowym od osób prawnych.